Doğal Taşlar Ve Faydaları

Dünya genelinde doğal taşlar ve faydaları yapı ve dekorasyon malzemesi olarak kullanılmaya başlaması dünya doğal taşlar ve faydaları üretiminin artmasına neden olmuştur. Özellikle son on yılda görülen artış, kazanım ve işleme teknolojisindeki gelişmelere paralellik göstermektedir. Giderek daha mükemmel hale getirilen işleme teknikleri ile taş, kolay ve ekonomik olarak istenen şekilde işlenmekte ve yeni kullanım alanları bulmaktadır.
doğal taşlar ve faydaları malzemelerin mimar ve tasarımcılar tarafından daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici sayısının artmasına neden olmuştur. Önemli ölçüde düşen piyasa fiyatları, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artması da tüketimin artmasına yardımcı olmuştur. Uzmanlar gelecek yıllarda bu gelişmenin süreceği tahmininde bulunmaktadırlar.

Kısa zaman diliminde, doğal taşlar ve faydaları pazarındaki ana oyuncuların yeri keskin bir şekilde değişmiştir. Ana üretici konumundaki İtalya’nın yerini Çin, ana tüketici olarak da Almanya’nın yerini ABD almıştır. İtalya 1990’lardaki dünya üretimindeki lider konumunu Çin’e kaptırmış, Hindistan ve İran’ın arkasından 4. sıraya gerilemiştir. Dünya üretiminde Brezilya ve Türkiye son yıllarda yükselen üretim değerleri ile İtalya’yı yakalamaya çalışmaktadırlar. Tablo 3.9’da ülkelerin üretim değerleri görülmektedir.

Tablo 3.9
Ülkelerin doğal taşlar ve faydaları (Ham) Üretiminin Yıllara Göre Dağılımı (Milyon Ton)

Sıra Ülke 2001 2002 2003 2004 2005
1 Çin 16,8 18,0 18,6 20,6 22,0
2 Hindistan 10,2 10,5 11,2 11,2 12,5
3 İran – 9,3 10,0 10,4 10,4
4 İtalya 10,7 10,1 10,8 10,9 10,2
5 İspanya 8,8 7,6 7,6 8,6 8,7
6 TÜRKİYE 2,6 3,2 6,2 7,7 8,2
7 Brezilya 3,1 3,7 6,0 6,4 6,9
8 Portekiz 3,3 2,9 2,8 3,0 3,0
9 Mısır 1,3 1,4 2,0 2,2 2,5
10 Yunanistan 2,0 2,1 2,1 2,1 2,1

Dünya doğal taşlar ve faydaları üretiminin 1926 yılından itibaren gösterdiği gelişme Tablo 3.10’da ortaya koyulmaktadır. 1926 yılında 1,79 milyon ton olan doğal taşlar ve faydaları ocak üretimi, 1976 yılında 17,80 milyon, 1986 yılında 21,71 milyon, 1996 yılında ise 46,50 milyon tona ulaşmıştır. 1996’dan itibaren bileşik olarak oratalama % 7,07’lik bir yıllık büyüme oranı ile 2003 yılında üretim miktarı 75 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında ise bu rakam, 81,2 milyon tona ulaşmıştır.

Şekil 3.4: Dünya doğal taşlar ve faydaları Üretiminin Tarihsel Gelişimi (Ocak Üretimi) Kaynak: Montani, s.89.
Şekil 3.4’de görüldüğü üzere, dünya doğal taşlar ve faydaları üretiminin gelişimine bakıldığında kalkerli olarak ifade edilen mermer, traverten ve oniks üretimi sürekli olarak artış eğilimindedir. Silisli dediğimiz granit üretimi de hep artış göstermiştir.

Şekil 3.5: Dünya Nihai doğal taşlar ve faydaları Üretimi ve Tüketimi Kaynak: Montani, s.89.
Tablo 3.10
Dünya doğal taşlar ve faydaları Üretiminin Tarihsel Gelişimi (Ocak Üretimi)

Yıllar Miktar (Bin Ton) Kalkerli
(2515) Silisli (2516) Diğer* Toplam
1926 Miktar 1.175 175 440 1.790

% 66 10 25 100
1976 Miktar 13.600 3 400 800 14.400

% 76 19 5 100
1986 Miktar 13.130 7.385 1.195 21.710

% 61 34 6 100
1996 Miktar 26.450 17.625 2.425 46.500

% 57 38 5 100
1997 Miktar 27.650 19.350 2.500 49.500

% 56 39 5 100
1998 Miktar 29.400 19.000 2.600 51.000

% 58 37 5 100
1999 Miktar 31.300 20.350 2.850 54.500

% 57 37 5 100
2000 Miktar 34.500 21.700 3.450 59.650

% 58 36 6 100
2001 Miktar 38.500 23.250 3.250 65.000

% 59 36 5 100
2002 Miktar 39.000 25.000 3.500 67.500

% 58 37 5 100
2003 Miktar 42.500 28.500 4.000 75.000

% 57 38 5 100
2004 Miktar 43.750 33.000 4.500 81.250

% 53.9 40.6 5.5 100
Kaynak: Montani, s.89.
*Kayağan vb.
Carlo Montani, Stone 2004 World Marketing Handbook, Faenza: Gruppo Editoriale Faenza Editrice, s.154.

Ocak üretimine parelel olarak, nihai doğal taşlar ve faydaları ürünleri bazında dünya üretimi dolayısıyla tüketimi 1994 yılında 23,60 milyon ton iken, bu miktar bileşik bazda yıllık ortalama % 7,23’lük bir artış ile 2003 yılında 44,25 milyon tona ulaşmıştır34. 2004 yılında ise bu rakam, 47,94 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 3.11
Dünya doğal taşlar ve faydaları Üretimi ve Tüketimi (Bin Ton)

Parametreler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Ocak Üretimi 42.500 46.500 49.500 51.000 54.500 59.650 65.000 67.500 75.000 81.250
Ham Ürün İthalatı 7.420 8.095 9.502 8.858 10.220 10.825 11.813 12.232 13.552 15.667
Mevcut Ham Ürün 49.920 54.595 59.002 59.858 64.720 70.475 76.813 79.732 88.552 96.917
Ham Ürün İhracatı 7.420 8.095 9.502 8.858 10.220 10.825 11.813 12.232 13.552 15.667
İşlenebilir Ham
Ürün/
iş Yükü 42.500 46.500 49.500 51.000 54.500 59.650 65.000 67.500 75.000 81.250
İşleme Atığı 17.425 19.065 20.300 20.910 22.345 24.450 26.650 27.675 30.750 33.312
Nihai Ürün 25.075 27.435 29.200 30.090 32.155 35.200 38.350 39.825 44.250 47.938
Nihai Ürün İthalatı 8.153 9.245 9.689 9.823 10.585 11.926 12.289 13.149 16.034 17.180
Mevcut Nihai Ürün 33.228 36.680 38.889 39.913 42.740 47.126 50.639 52.974 60.284 65.118
Nihai Ürün İhracatı 8.153 9.245 9.689 9.823 10.585 11.926 12.289 13.149 16.034 17.180
İç Tüketim 25.075 27.435 29.200 30.090 32.155 35.200 38.350 39.825 44.250 47.938
Kaynak: Montani, s. 154.
Dünyada ocak üretimi bölgeler ve ülkeler bazında değerlendirildiğinde, liderliğin Asya’da olduğu, Asya kıtasında ise Çin ve Hindistan’ın önde geldiği gözlenmektedir. İkinci sırada Avrupa gelirken, Avrupa Birliği ülkelerinin, özellikle de İtalya ve İspanya’nın ağırlığı dikkat çekmektedir. Türkiye’nin dünya ocak üretimindeki payının ise % 5,2 olduğu anlaşılmaktadır35.
Şekil 3.6: Dünya Ocak Üretim Payları Kaynak: Montani, s.154.
Montani, s.92.

G Jncy Kore

Tablo 3.12 Dünya Ocak Üretimi (2004)

Ülke Miktar (Bin Ton) Pay (%)
-İtalya 7.650 9,4
-İspanya 6.250 7,7
-Portekiz 2.450 3,0
-Yunanistan 1.400 1,7
-Fransa 1.300 1,6
-Belçika 1000 1,2
-Diğer 2.700 3,3
Avrupa Birliği (15)Toplam 22.700 27,9
Türkiye 4.200 5.2
Avrupa Diğer 4.300 5,4
Avrupa Toplam 31.200 38,4
Kuzey Amerika 3.550 4,4
-ABD 2.300 2,8
Latin Amerika 5.450 6,7
-Brezilya 4.000 4,9
Amerika Toplam 9.000 11,1
-Güney Afrika 1.100 1,4
-Afrika Diğer 3.900 4,7
Afrika Toplam 5.000 6,1
-Çin 18.000 22,2
-Hindistan 9.500 11,7
-İran 5.250 6,5
-Güney Kore 700 0,9
-Asya Diğer 2.250 2,8
Asya Toplam 35.800 44,1
Okyanusya 250 0,3
Dünya Toplam 81.250 100,0
Kaynak: Montani, s.90-93.

Dünya nihai doğal taşlar ve faydaları ürünlerinin tüketim dağılımına bakıldığında, ilk beş sırayı Çin, ABD, İtalya, Hindistan ve İspanya’nın aldığı, Türkiye’nin payının ise % 1,3 olduğu görülmektedir.
Tablo 3.13
Dünya doğal taşlar ve faydaları Tüketimi

Tüketim Miktarı (Bin Ton) Pay (%)
Ülke 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004
Çin 3.964 4.441 5.737 6.136 10,3 11,2 13 12,9
ABD 2.744 2.887 3.832 4.277 7,2 7,2 8,7 8,9
İtalya 3.231 3.242 3.357 3.454 8,4 8,1 7,6 7,2
Hindistan 1.997 2.248 2.807 2.890 5,2 5,6 6,3 6,0
İspanya 2.437 2.317 2.652 2.791 6,4 5,8 6 5,8
Güney Kore 1.371 2.077 2.263 2.200 3,6 5,2 5,1 4,6
Almanya 2.327 1.771 2.401 1.765 6,1 4,4 5,4 3,7
Japonya 1.862 1.818 1.731 1.765 4,9 4,6 3,9 3,7
Fransa 1.415 1.202 1.407 1.422 3,7 3 3,2 3,0
Tayvan 1.041 1.067 844 1.328 2,7 2,7 1,9 2,8
Brezilya 666 669 756 942 1,7 1,7 1,7 1,9
İngiltere 457 473 629 885 1,2 1,2 1,4 1,8
Yunanistan 775 769 776 803 2 1,9 1,8 1,7
S. Arabistan 804 789 776 788 2,1 2 1,8 1,6
Belçika 507 631 566 632 1,3 1,6 1,3 1,3
Portekiz 568 505 598 626 1,5 1,3 1,4 1,3
İsviçre 573 573 555 588 1,5 1,4 1,3 1,2
Hollanda 458 387 554 459 1,2 1 1,3 1,0
Türkiye 578 407 473 629 1,5 1 1,1 1,3
Diğer 10.577 11.551 11.538 13.528 27,6 29 26,1 28,2
Toplam 38.350 39.825 44.250 47.908 100 100 100 100
Kaynak: Montani, s155.

Geçmiş dönemlere ait rakamlardan yola çıkarak, yıllık % 8,5’luk bir bileşik büyüme oranı ile hesaplanan dünya doğal taşlar ve faydaları üretim tahminlerine göre, 2025 yılında 450 milyon tonluk ocak, 265,50 milyon tonluk nihai ürün miktarı öngörülmektedir.
Tablo 3.14
Dünya doğal taşlar ve faydaları Üretim Miktarı Tahminleri

Yıl Brüt / Ocak Üretim Miktarı (Bin Ton) Net / Nihai Ürün Üretim Miktarı (Bin Ton)
2010 132.750 78.325
2015 199.600 117.765
2020 300.000 177.000
2025 450.000 265.000
Kaynak: Montani, s.177.

3.4 TÜRKİYE Doğal Taşlar ve Faydaları ÜRETİMİ ve TÜKETİMİ

Türkiye’de, doğal taşlar ve faydaları üretiminin hızlı artışı 1980’li yılların ortalarında başlamıştır. Kamuoyunda 24 Ocak Kararları olarak bilinen Ekonomik Programın 1980 yılında uygulanmaya konması tüm sektörlerle birlikte madencilik ve doğal taşlar ve faydaları sektöründe de köklü değişimlerin başlangıcı olmuştur. Bu tarihe kadar taşçılık sayılabilecek uğraşı alanı, daha sonra endüstrileşme sürecine girmiştir. 1986 yılında doğal taşlar ve faydaları işletmelerinin yıllanmış “Taş Ocakları Nizamnamesi” kapsamında çıkarılarak 3213 sayılı “Maden Kanunu” kapsamına alınması yatırımcılara önlerini görebilecek bir güvence sağlamıştır. Nihayet 05.06.2004 tarihinde çıkartılan 5177 sayılı kanun ile de Taş Ocakları Nizamnamesi, Havzai Fahmiye ve Maden Kanunu tek bir yasal çatı altında toplanmıştır. 5177 sayılı yasa ile yatırımcıya daha fazla ruhsat güvencesi getirilmiş, çeşitli izinlerin alınması ile ilgili olarak bürokratik işlemler azaltılmış ve madenciliğin kurumsallaştırılması, daha ciddi, mühendislik ve bilimsel esaslara dayalı madencilik yapılması için ortam oluşturulmuştur. 1986’lı yıllarda, doğal taşlar ve faydaları teknolojisinde devrim sayılabilecek nitelikteki “Elmas Tel ile Kesme” teknolojisinin tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yaygınlaşmaya başlaması ile, daha bilinçli, endüstrileşmeye yatkın entegre yatırımların hızla artması gerçekleşmiştir. 1985 öncesinde İtalya’dan taş kesme makinesi ve ekipmanları ithal eden Türkiye bugün başta İtalya olmak üzere dünyanın birçok ülkesine mermer, traverten ve granitin yanında mermer makineleri ve teknolojisi de satar hale gelmiştir.
doğal taşlar ve faydaları sektörü; yüksek ihracat potansiyeli, iç piyasa tüketimi, doğal taşlar ve faydaları makineleri üretimi ihracatı ile Türkiye ekonomisine önemli bir katkı sağlamaktadır. Sektörde yaklaşık
1000 adet ocak, 20 dolayında tam donanımlı entegre tesis, 1500 küçük ve orta ölçekli fabrika ve 7500 dolayında da taş işleme atölyesi faaliyet göstermektedir36. Sektör yaklaşık iki yüz elli bin kişiye istihdam sağlamaktadır. Her geçen yıl istihdam sayısında önemli artışlar meydana gelmektedir. Ocakların % 90’ı Anadolu’nun batısında, Ege ve Marmara Bölgesinde yoğunlaşmıştır. Mevcut ocakların % 27’si Balıkesir, % 24’ü Afyon, % 12’si Bilecik, % 8’i Denizli, % 6’sı Muğla ve % 4’ü de Eskişehir illerinde yer almaktadır. Bu bölgelerdeki üretim tüm üretimin % 65’ini oluşturmaktadır. Üretilen doğal taşlar ve faydalarıların yaklaşık % 75-80’i işlenerek katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmektedir37.
Türkiye mermer amaçlı bloktaş üretimine ilişkin veriler sağlıklı değildir. Bu konudaki en sağlıklı veri 1989-1994 yıllarını kapsayan ve ülke düzeyindeki ocakların tek tek yerinde araştırılmasıyla elde edilen DPT-Türkiye Mermer Envanteri Projesinin sonuçlarıdır. Bu verilere göre 1989-1994 yılları arasındaki üretim miktarları Tablo 3.15’de verilmiştir.

Tablo 3.15
Türkiye doğal taşlar ve faydaları Blok Üretiminin Yıllara Göre Dağılımı

YILLAR BLOK ÜRETİM MİKTARI
(M3)
1989 320.000
1990 366.000
1991 428.000
1992 481.000
1993 488.000
1994 541.000
Kaynak: DPT, “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyon Raporu”, Ankara, 2001, s.16.
DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri II Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2001, s.21. 37 Uyanık, s.9.
Devlet Planma Teşkilatı Müsteşarlığı’nca hazırlanan Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planında ise 1999-2005 yılları arasındaki mermer bloktaş üretim rakamlarına ulaşmak mümkündür. Bu planda yer alan üretim miktarları ve değerleri konusunda birincisi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ( eski adı ile Devlet İstatistik Enstitüsü – DİE), diğeri Maden İşleri
Genel Müdürlüğü (MİGEM) olmak üzere başlıca iki kaynaktan yararlanılmıştır. TÜİK ve MİGEM’e ait üretim rakamlarındaki hataları azaltmak ve eksiklikleri gidermek amacıyla üretici kuruluşlardan da doğrudan ya da dolaylı olarak bilgiler temin edilmiştir. 1999-2005 yılları arasındaki mermer bloktaş üretimine ait bilgiler Tablo 3.16’da verilmektedir.

Kaynak: World Stone Production, http://www.immcarrara.com/ (03.04.2007)