AMETİST TAŞI FAYDALARI

Ancak bu yöntemde bazen Ametist Taşı Faydaları istenilen hat doğrultusunda kırılmıyor, bunun sonucu olarak istenmeyen hatalar yapılıyordu. Bu durumu önlemek için kamanın yanında testere de kullanılmıştır. Kaplamada kullanılan mermer levhaların üretiminde de testereden yararlanıldığı bilinmektedir. Testere kullanırken kesimi kolaylaştırmak için kum ve sudan yararlanılır. Kum kesimi kolaylaştırıp hızlandırırken, su, testerenin aşırı derecede ısınmasını önler. Ametist Taşı Faydalarıın kesilmesinde testerenin kullanımını iki kişinin karşılıklı olarak üstlendiği düşünülebilir. Böylece kesim işi daha az güç harcayarak sürdürülür. İzlerden anlaşıldığına göre iki türlü testere vardır: normal ve sarkaç testere23. İlkinin izi düz bir hat şeklindeyken diğeri yatay şekilde iz bırakmaktadır. Sarkaçlı testerenin kullanımı Dokimeion24, Selinus ve Boğazkale Tapınak 1’de izlenebilmektedir.

Ametist Taşı Faydaları

Ametist Taşı Faydaları ın çıkarılmasında kama yöntemine benzeyen başka bir yöntem “pointille technique25′ olarak anılmaktadır. “Noktalama tekniği” olarak da adlandırabileceğimiz bu yöntemde, Ametist Taşı Faydalarıın üç ya da bazen dört yanına bir hat boyunca, birbirine yakın silindirik delikler açılır. Delikler açıldıktan sonra yapılacak işlem, Ametist Taşı Faydalarıa bir yandan baskı uygulamaktır. Böylece blok, düzgün olmayan bir yüzeyle yerinden ayrılmış olur (Lev. VII Res. 1). Ancak bu yöntem her tür mermer için uygun değildir. Doğal kırıklar içeren yüzeylerde en iyi sonucu vermektedir26. Thasos, Karystos, Assuan ve Saint-Boil’de bu yöntemin örneklerini görmek mümkündür27.

1.2.3.Ocak Alanındaki Atölyeler
23 O.Bingöl, Arkeolojik Mimari’de Tas, istanbul, Homer Kitabevi, 2004, s.119.
24 J.Röder, “Bericht Über Arbeiten in den Antiken Steinbrüchen von iscehisar (Dokimeion)”, Türk
Arkeoloji Dergisi, 1970, s.115.
25J.B.Ward-Perkins, “Materials, Quarries and Transportation”, Marble in Antiquity, Ed.H.Dodge, B.Ward-Perkins, Londra, British School at Rome, 1992, s.16. M.Waelkens v.d., 1988, s.106.
26 H.Dodge, “Ancient Marble Studies: Recent Search”, Journal of Roman Archaeology, 4, 1991, s.30.
27 A.y.

Ametist Taşı Faydaları n çıkarılmasından sonra, bloklar, kullanılacağı alana göre ocak alanında bulunan atölyeler tarafından kabaca işlenir ve bu şekliyle nakliye edilirlerdi. Blokların işlenmesi sonucunda fazlalıkların atılması, ağırlığın azalmasını sağlamış, bu da nakliye işlemini kolaylaştırmıştır. Bunun yanında, Roma döneminde, mermer üretim sisteminin, imparatorluk tarafından yeniden düzenlenmesinin ardından, seri üretim ve stoklama artmış, böylece yarı işli blokların satış fiyatı, işçilik ücretleri nedeniyle daha yüksek olmuştur28. Ametist Taşı Faydaları ınması sırasında oluşabilecek zararları önlemek için blokların çevrelerine koruyucu bantlar bırakılmış, bloklara son şekli ise teslim edildiği yerde verilmiştir.
Blokların işlenmesinde birbirinden farklı aletler kullanılmıştır. Ametist Taşı Faydaları ın yan yüzlerini ana kayadan ayırmada kullanılan külünk, aynı zamanda çıkarılan bloğa kaba şeklini vermek için de kullanılmıştır29. Bloğa kaba şeklini vermede külünk dışında tercih edilen bir başka alet murçtur. Murç, sivri uçlu bir alettir ve külünkten farklı olarak bir çekiçle vurularak kullanılır. Murcun pozisyonuna göre kullanım amacı farklılık gösterir. Dik tutularak büyük parçalar kopartılırken ince işler için yatay pozisyonda tutulması gerekmektedir30 (Lev. VII, Res. 2). Bir yapıda üst üste ya da yan yana gelen blokların ya da sütun kasnaklarının daha sağlam bir şekilde birleşmesi için bir kısmının düz bir şekilde bırakılması işlemi olan anathyrosis de murçla yapılır31. Bunlardan başka kaba şekillendirmede kullanılan bir diğer alet, delgidir. Başka bir vurucu aletin yardımıyla kullanılır. Ametist Taşı Faydalarıın üstünde bıraktığı iz küçük, kıvrımsız oluklar şeklindedir32.

Ametist Taşı Faydası

Kaba işten sonra, ince iş için kullanılan alet ise keskidir. Düz bir uca sahip olan keski, tepesine çekiç ya da tokmak vurularak kullanılır (Lev. VIII, Res. 1). Keskinin farklı türleri vardır. Ucunda, sayısı iki-on arasında değişen dişleri bulunan tarağın, çeşitli uçlara sahip keskilerin33 kullanımı, elde etmek istenen yüzeye, malzemeye göre değişiklik gösterir. Tarakların çekiçle vurularak kullanılan çeşidinin yanında saplı örnekleri de vardır. Hangi aletin kullanılacağının kararı ustaya aittir.
J.B.Ward-Perkins, “The Roman System in Operation”, Marble in Antiquity, Ed.H.Dodge,B.Ward-Perkins, Londra, British School at Rome, 1992, s.25.
29 J.C.Bessac, “Problems of Identification and Interpretation of Tool Marks on Ancient Marbles and
Decorative Stones”, Classical Marble: Geochemistry, Technology and Trade, Ed. N.Herz,
M.Waelkens, Hollanda, Kluwer Academic Publishers, 1988 s.42.
30 Bingöl, a.g.e., s.114.
32 A-y-
32 Bessac, a.g.e. s.47.
33 A.e.,s.49.
34 Bingöl, a.g.e., s.109.
Bloklara şekil vermede Ametist Taşı Faydaları ustalarının külünk ve keski dışında kullandıkları diğer aletler, daha çok yumuşak Ametist Taşı Faydalarılarda kesme ve küçük bloklara şekil verme işinde kullanılan, her iki ucu da sapla aynı doğrultuda olan Ametist Taşı Faydalarıçı baltası34; murç, delgi, keski gibi aletlere vurmada kullanılan madırga; bir ucu yatay, diğer ucu dikey, bir ucu dik, diğer ucu sivri ya da iki ucu da yatay olmak üzere farklı çeşitleri olan, kullanılacak Ametist Taşı Faydalarıa ve işleme göre şekil verme ve kesme işlevini gören keserdir. Bu aletlerin yanında, ocaktan başka atölyede de testerenin kullanımına ilişkin yazılı kaynaklar bilgi vermektedir35. Yukarıda da anıldığı gibi, testere, kum ile birlikte, mermer kaplama için bloğun levhalara ayrılmasında kullanılmıştır36. Malzemenin mümkün olan en az oranda kaybının getireceği ekonomik avantajlar nedeniyle, kaplama için kesilecek bloklar, basamaklı bir şekilde işlenmiştir37. Bu işlemin örneğini, Dokimeion ocaklarında bulunan bir blokta görmek mümkündür (Lev. VIII, Res. 2). Kaplama için kullanılacak mermerin, blok halinde nakliyesi yapılmış, testere ile kesim işlemi ise teslim edildiği kentte tamamlanmıştır38.
Ocakta Ametist Taşı Faydaları çıkarırken ya da işlerken körelen, yamulan metal aletlerin tamiri hemen ocak alanındaki demir atölyelerinde yapılmaktaydı. Aletler ayda iki-üç kere bizzat Ametist Taşı Faydaları ustaları tarafından güçlendirilirdi39. Bu atölyelere kanıt olabilecek bir yapı, Güney Euboea’da Pyrgari Dağı’ndaki ocaklarda yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkarılmıştır. Atölyede aletleri güçlendirmeye yarayan tek odalı, dörtgen bir fırını ve belki de aletlere gereken suyu muhafaza eden iki mermer kabı olan bir demirci ocağı tespit edilmiştir40. İtalya’da yer alan ve önemli bir mermer kaynağı olan Carrara ocaklarında yapılan araştırmalarda, kullanılan aletlerin demir olduğu anlaşılmış, aletlerin onarımının ocakların içinde yapıldığını kanıtlayan örsler bulunmuştur41.
Plinius, Naturalis Historia, 36,9, (Cevirimici) http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137%3Abook%3D36 %3Achapter%3D9.
36 Bkz.: l.Bölüm, s.9.
37 Dodge, Journal of Roman Archaeology, s.37, dn.89.
38 J.B.Ward-Perkins, “Tripolitania and the Marble Trade”, The Journal of Roman Studies, 51/1-2,
1951, s.90.
39 Dworakovska, Qua. in Anc. Greece, s.103-104.
40 A.e., s. 104, dn.52.
41 Dolci, a.g.e., s.81.
Birçok ocakta, teslimatı yapılmadan kalmış ya da işlenişi sırasında zarar görmesi nedeniyle terk edilmiş yarı işli buluntular mevcuttur. Bu ocaklar içinde, antik çağda önemli bir mermer ihracat merkezi olan Prokonnesos, yarı işli blok üretiminde oldukça geniş ürün çeşitliliğine sahip olması ve bir bloğun işlenişini aşama aşama göstermesi bakımından önemlidir.
Prokonnesos Saraylar’da ele geçen yarı işli sütunlar, silindir şeklinde, yatay pozisyonda çıkarıldıktan sonra (Lev. IX, Res. 1) arzu edilen ölçülere ulaşmak için, inilecek derinlik külünk ya da murç ile birbirine paralel daireler oluşturacak şekilde işaretlenmiş, daha sonra bu sığ çemberlerin yüzeyine ulaşana kadar fazlalık olan kısım tıraşlanmıştır42 (Lev. IX, Res. 2). Sütunun Ametist Taşı Faydalarıınması sırasında herhangi bir zarar görmemesi ve kolaylık sağlaması için her iki ucunda kalın bir bant işlenmeden bırakılmıştır (Lev. X, Res. 1-2).
Alanda, işlenmesi değişik aşamalarda yarım kalmış Korinth sütun başlıklarına da rastlanmıştır. Başlıklar üzerinde yürütülen çalışmaya göre, yüksekliği genişliğinden büyük olan bloklar, öncelikle kaba hatlarıyla şekillendirilmiş, işlenecek alan eşit parçalara bölünmüş, daha sonrasında işaretlenen alanlar, başlığa uygun bir şekilde oyulmuştur43 (Lev. XI, Res. 1). Bu işlemin değişik aşamalarında bırakılmış başlıklar bulmak mümkündür. Şüphesiz ki bu işlem, başlıkların gönderileceği yerdeki imar faaliyetlerini hızlandırmaktaydı.
Roma lahitlerinde ise uygun blok bulunduktan sonra tekne ve kapak ayrı ayrı kaba şekilde işlenmiştir. Nakliye sırasında ağırlığın azalması için teknenin içi oyulur, kapağa ise istenilen form kabaca verilirdi44. Lahit kapakları, Ametist Taşı Faydalarıınırken oluşabilecek zararı önlemek için cidarı kalın bırakılmıştır.

1.2.4.Nakliye Yöntemleri
N.Asgari, “Observation on Two Types of Quarry-Items from Proconnesus: Column-Shafts and Column-Base”, Ancient Stones: Quarrying, Trade and Provenance, Ed.M.Waelkens et.al., Belçika, Leuven University Press, 1992, s.73.
43 N.Asgari, “The Stages of Workmanship of the Corinthian Capital in Proconnessus and Its Export
Form”, Classical Marble: Geochemistry, Technology and Trade, Ed. N.Herz,M.Waelkens, Hollanda,
Kluwer Academic Publishers, 1988, s.115-116.
44 J.B. Ward-Perkins, “The Trade in Sarcophagi”, Marble in Antiquity, Ed.H.Dodge,B.Ward-Perkins,
Londra, 1992, British School at Rome, s.32; M.Waelkens, “Production Patterns of Sarcophagi in
Phrygia”, Classical Marble: Geochemistry, Technology and Trade, Ed. N.Herz, M.Waelkens,
Hollanda, Kluwer Academic Publishers, 1988, s.139.

Ametist Taşı Faydalarıın, ocak alanındaki atölyede Ametist Taşı Faydalarıınmaya uygun hale getirilmesinden sonra, sipariş edilen yere nakliyesi, kimi etmenlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Ocağın konumu, teslim edileceği yere uzaklığı, Ametist Taşı Faydalarıınacak bloğun ölçüleri, ağırlığı, şekli, Ametist Taşı Faydalarıın yapısı gibi özellikler, nakliye yönteminin seçiminde etkin bir rol oynamış olmalıdır.
Nakliye işlemini gerçekleştirmek için, öncelikle ocağın konumuna göre, Ametist Taşı Faydalarıın ocaktan Ametist Taşı Faydalarıınmasını sağlayacak yol tahkimatının sağlanması gerekir. Deniz ya da nehir kıyısında yer alan ocaklar için yükleme kısmen daha kolayken, dağ eteğinde yer alan ocaklar için, bloğun Ametist Taşı Faydalarıınabilmesini kolaylaştıracak ve en az hasarla mümkün kılacak bir yol güzergahı belirlenirdi. Bunun için alan düzeltilir ve ihtiyaca göre yollar Ametist Taşı Faydalarılarla örülürdü. Yolun hazırlanması, Ametist Taşı Faydaları ın ölçüsüne olduğu kadar, nakliyede kullanılacak yönteme göre de belirlenirdi45. Ametist Taşı Faydaları döşenmiş ya da yalnızca toprak düzeltilerek yapılmış yollar, ocak alanından yükleme alanına bazen kıvrılarak ve kavisler çizerek inmiştir. Bunun güzel bir uygulaması, Penthelikon ocaklarında izlenmektedir (Lev. XII, Res. 1).
Blokları hareket ettirmek ve yüklemek için kaldırma aletlerinden yararlanılmıştır. Kaldırma makineleri “birbirine tutturulmuş kerestelerden oluşan ve başlıca yararı büyük ağırlık parçalarını kaldırmak olan birleşimdir”46. Teknik anlamda tecrübenin artmasına bağlı olarak, teknolojide, en basit kaldırma aracı olan maniveladan47 kalas ve çark sayılarının çeşitli birleşimleriyle oluşan basit makinelere doğru bir gelişim izlenmektedir.
Blokların Ametist Taşı Faydalarıınmasında eski bir yöntem olarak insan gücünden yararlanılsa da at, öküz, katır, eşek gibi hayvanların çektiği iki-dört tekerlekli araçlar da yaygın kullanılmıştır. Bloklar, araçlara kaldırma makineleriyle yüklenmiştir. Antik çağda kimi zaman, geleneksel yöntemler dışında araziye ve blok boyutuna göre kimi geçici çözümler de üretilmiştir. Örneğin Vitruvius’un belirttiğine göre (X, 2, 11-14), Ephesos Artemis Tapınağı’nın mimarı Khersiphron’un oğlu Metagenes, tapınağın arşitrav bloğunun Ametist Taşı Faydalarıınması için, bloğun kendisinin dingil olarak kullanıldığı, iki ucuna yerleştirilen tekerlekler ve hareket etmesini sağlayan mil ve yüzükler yardımıyla, hayvanlar tarafından çekildiği bir yöntem uygulamıştır48 (Lev. XII, Res. 2).
45 T.Kozelj, “Methods of Transporting Blocks in Antiquity”, Classical Marble: Geochemistry,
Technology and Trade, Ed. N.Herz,M.Waelkens, Hollanda, Kluwer Academic Publishers, 1988, s.56.
46 Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap, Çev.S.Güven, Ankara, Şevki Vanlı Mimarlık Yayınlar, 2005,
s.206.
47 Bingöl, a.g.e., s.68.
48 Vitruvius, a.g.e., s.209-210.
Su yoluyla Ametist Taşı Faydalarııma, kuşkusuz ki, blokların ulaşımı açısından daha kolay ve ekonomik olmuştur. Ocaktan çıkarılan bloklar işlendikten sonra sallara ya da botlara yüklenerek sipariş edilen yere ulaştırılmıştır. Su yoluyla nakliye, ocak alanında yürütülen işlere önemli katkısı sağlamıştır. Bunlardan bir tanesi, teslimat süresinde sağladığı tasarruftur. Bunun yanı sıra, deniz kıyısındaki ocakların, antik çağda rekabet gücü, nakliyenin toplam maliyet içindeki payı daha az olduğundan, iç bölgelerdekine göre daha yüksek olmuştur. Örneğin Marmara Adası’nda yer alan Prokonnesos ocaklarında, bloklar doğrudan gemilere yüklenebildiği için kabaca işlenirken, Afyon’da yer alan Dokimeion ocaklarında uzun ve zorlu kara ulaşımı yapıldığı için, bu durum atölye işçiliğini de etkilemiştir. Kara nakliyesinin genel maliyet içinde payı yüksek olduğundan, bloklara, son şekli ocaktaki atölyelerde verilmiş, böylece işçilik ücreti yüksek tutulacağından teslim edileceği yerdeki