Tarih Öncesi Çağlarda Takı

Tarihsel süreçte takı’nın gelişimini bilimsel olarak anlayabilmek için ilk insandan günümüze kadar geçen dönemin incelenmesi gerekmektedir. İnsanlığın takı ile ilk ilgilenmeye başlamasının giysi tarihindendaha eskilere dayandığı bilinmektedir. İnsanlar henüz yerleşik düzene geçmedikleri Paleolitik çağ’da (M.Ö. 600.000-10.000 ) süslenme yanında korunma ve bereket amaçlı muskalarla Takı’nın kullanımının başladığı görülmektedir. 67 (Resim-67)

Takıların ilk yapılmaya başlanması giysi gibi ihtiyaca değil de öncelikle büyü , sembolik , güzellik gibi anlamlara dayandığının sosyolojik bir olgu olarak ortaya çıktığı bilinmektedir.
Özay Suhandan ,”Eski Dönemin Antik Takıları” ,Antik Dekor Dergisi, Antika Dekorasyon Ve Sanat Dergisi, Antik A.Ş. Yayınları, İstanbul , Sayı.62 ,1996,S.133
Bir kaynağa göre; ilk insanın gelişimi gözlendiğinde beş milyar yıllık bir ön (Resim-68-69)hazırlık evresinden kültürel bir varlık oluncaya kadar çeşitli aşamalarda
Resim 69-Aksaray , Aşıklı Höyük Neolitik Çağ buluntularından Obsidyen ve kemik aletler ile akik kolye parçaları. Türe Altan ,Takının Öyküsü , S.12
geçmiştir. Kültürel yaşam , dini gelişim yanında insanlık günlük hayatta gereksinim duyduğu aletleri taşla biçimlendirirken kendi kültürünü de yarattığı görülmektedir.68
İlkel insanın en büyük gereksinimi yiyecek temin etmek olduğundan örtünmek ikinci planda

oluşturulmuş kolye. Sibirya’da
Öyküsü,S.15

sanatsal yaratıcılığını;
korkuları,umutları, sosyal
yaşamları kısacası
çevrelerindeki her yenilik ,

bilimi
olarak
Bu gözlemler İnsanın
estetik
etkilediği göstermektedir.
Paleolitik dönemde
Resim 72-Taş Devrinde
Kullanılan İğne
Örnekleri. Türkoğlu S.-
Tarih Boyunca
insanlar süslenmek için Anadolu’da Giyim
Anadolu’da Giyim Kuşam, S.8
vücutlarını boyarken aynı Kuşam’

zamanda özel kıyafetlerle farklı bir görünüme bürünmek

Resim 71-Çapraz Altın bantlı kadın heykelciği

için hayvan boynuzu, tüyleri ve postları kullanmışlardır.71 (Ank. Ark. Müz.)
Türkoğlu S.- Tarih
İnsanoğlunun dokumayı cilalı taş devrinden beri Boyunca Anadolu’da uyguladığı ve kullandığı kabul edilmektedir. Bu dönemde Giyim Kuşam,S.18
vücudu saran çapraz bantların (Resim-71) kullanılması bunların aksesuar olduğunu düşündürmektedir.
İlk dikiş olayının gerçekleşmesi Paleolitik döneme denk gelir ve tekstil için çok önemli bir buluştur. Dikişin önceleri elbise olarak kullanılan deri parçalarını tutturmak için , daha sonra ise giysi dikmek amacıyla kullanılmaya başlamıştır. (Resim-72) İğne yapımında kemik , maden, ağaç kullanılırken, iplik olarak at kılı , hayvan bağırsağı ve
72
bitki lifleri kullanılmıştır.72
Duru Refik /’Anadolu’nun En Eski Süs Takıları” , ,Türkiyemiz Dergisi.İstanbul S:2 /1970,S.14 Türkoğlu Sabahattin- Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim Kuşam,S.6
Dokuma tekniğinin nasıl keşfedilip kullanılmaya başlandığı konusu insanoğlunun giyinmeye nasıl başladığını öğrenmek açısından önemli bir gelişmedir.
Neolitik dönemin ilk metalik takı örnekleri bakırın tel haline getirilmesiyle üretilmiştir. Dönemin en çarpıcı özelliği çömlekçilikle birlikte kazıma ve sürtme yoluyla elde edilen taş aletleridir. Takı yapımında kullanılan yumuşak taşlar sürtme yolu ile yeni bir
73
görünüme kavuşmuştur.
Neolitik dönemde insanların giysileri
ve kap kacak la gömülmeleri yanında ;
pazuluk , ayak parmağı yüzüğü takılmış
olarak ve yanlarına vücut boyama
malzemeleriyle de gömüldükleri
görülmektedir.( Resim-73) Çocuk
mezarlarında kolyeler , erkek mezarlarında ise
74
silahlar bulunmuştur. Kemik , boynuz ve diş gibi malzemelerden yapılan düğmeler ilk olarak bu dönemde kullanılmaya başlanmış bunların işlevsel olmalarıyla birlikte kötülüklerden koruduğuna da inanılmaktadır.
Bu dönemin takılarında ayna kullanımına ilk olarak rastlanması(Resim-74) insanların güzellik kavramıyla ilgilenmeye başladıklarını
75
düşündürmektedir.
Kimyasal özellikleri nedeniyle yıllarca toprak altında dahi bozulmadan kalabilen Altın , işleme kolaylığı ile yaygın kullanım ve çeşitlilik kazanmıştır. Bunun sonucu olarak ; Tanrılar için

Resim 73-Sümer Kenti Ur’da Kraliçe Puabi’nin Mezarından çıkartılan saray takı örnekleri.Kraiçe Puabi’ya ait altın Çiçeklerden Baş Süsü. Özay Suhandan ,”Eski Dönemin Antik Takıları”s.133
Savaşçın M. Yılmaz , ”Anadolu Takıları I I”,S.9 1 Duru Refik /’Anadolu’nun En Eski Süs Takıları”,S.15 ‘ Türkoğlu Sabahattin- Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim Kuşam,S.11

hediye edilebilir değerde olmuş yada ölüler için mezarlara bırakılan süs öğesi olarak değerlendirilmiştir. (Resim-75) Altın takıların ilk bulunduğu ve ilk kullanıldığı yerlerin ; Mısır , Arabistan , Anadolu, Balkanlar , İspanya ve İrlanda olduğu söylenmektedir.76
Altın güneşin sıcaklığını ve rengini üzerinde taşıdığı görüşüyle , çağlara , olaylara

adını vermiş önemli bir metaldir, kimyasal altın takı örnekleri, Özay Suhandan

,”Eski Dönemin Antik Takıları”s.135
olarak parçalanmadan kalabildiğinden
altından yapılmış çeşitli antik dönem örnekleri günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Takı insanlığın kültürel gelişimiyle paralel bir yol izleyerek kültürün önemli bir parçası ve toplumun bir göstergesi haline gelmiştir. (Resim-76)Takı’ya yüklenen anlamların çokluğu takı’nın tanımlanmasında
ve sınıflandırılmasında çok çeşitliliğe sebep Resim 76-Ur Kral mezarları olmaktadır. Örneğin; o dönemlerde süslenme buluntularından. Türe Altan Jc^rım
Öyküsü,S.22
,yani insanın kendini başkalarına beğendirmek
Özay Suhandan ,”Eski Dönemin Antik Takıları”s.135 Duru Refik , ,S.16
için kullanıldığı düşüncesi takılarda kullanılan küçük ayna parçalarının kullanılmasından anlaşılmaktadır. Takıların taşıdığı büyü ,sihir ,güç ,medeni durum ,rütbe gibi anlamlar sembolik dilini anlatmaktadır. İlk takı örnekleri incelendiğinde zamanın kısıtlı şartlarına karşın ilk ustaların biçimler ve teknik çeşitlilik , mükemmellik konusunda ulaştıkları seviye oldukça ileridir. Günümüzde birçok tasarımcı ve araştırmacının görüş birlikteliğinde olduğu konu; tekniğin ilk dönemlerden günümüze

Resim 77- Güneş Tanrısı Horus’u simgeleyen , kanatlarını açmış şahin . Tüyler bölmeli süs taşı kakma tekniğiyle yerleştirilmiş ; laips Lazuli ,korneol ve mavi camla işlenmiş, Türe A. ,Takının Öyküsü,s.28
fazla değişim ve yenilik göstermemsine rağmen tasarım kalitesini etkileyen unsurun tamamen tasarımcının yaratıcılığına bağlı olduğu yönündedir.
Kutsal ve törensel anlamlar taşıyan Altın levhalardan yapılmış güneş kursları ve süs taşı boncuklar Alacahöyük kral mezarlarından çıkartılmışlardır. Bunlar kültürel , arkeolojik değerleri yanında estetik değerleri de yüksek altın ve elektrondan yapılmış boğa ve geyik figürleridir. Anadolu’da teknik gelişmelerin birçok bölgede paralellik gösterdiği görülmektedir çünkü ; Truva da ve Mezopotamya’da hilal biçimli küpelere aynı tarihlerde rastlanmaktadır. Sandal biçimli küpeler günümüz de hala
77
kullanılmaktadır.77
Bu konuda tarihin en ilginç örnekleri kuvars’tan oyulmuş iki vazo parçasıdır. Kuvars ve obsidan işlemesi çok zor ve kırılgan olduklarından o zamanki şartlarda işlenebilmiş olmaları onları çok özel kılmaktadır.
78
Savaşçın M. Yılmaz , ”Anadolu Takıları Iı”,S.12 Özay Suhandan ,”Eski Dönemin Antik Takıları”s.134
Mısır:Renkli taş kullanımı Mısır ile ayrı bir anlam kazanmaktadır.(Resim-77) Altını süslemede kullanılan granülasyon tekniği Mısır da renkli taşlarla yapılarak aynı süsleme etkisini yarattığı görülmektedir. Alacahöyük kazılarında soyluların mezarlarından çıkartılan Altın ,Gümüş ,agat ,kuvars gibi metallerden yapılan örnekler diadem , iğne ,kemer , bilezik ,giysi aksesuarı , kolye ve broşlardır.

Tasarım da kullanılan boğa , geyik çıkartılan miğfer. Türe Altan ,güneş kursu ,Altın ,süs taşı boncukların ,Takının Öyküsü,S.24
taşıdıkları dini törensel anlamlarla ,
79
günümüzdeki nazar boncuğu ,Altın 79maşallah ve burçlarla aynı anlamları taşımaktadır. İ.Ö. 2500 yıllarında Sümerliler en eski Altın takı örneklerine sahiptiler(Resim-78). Kraliçe Pu-abi’nin mezarından çıkartılan örneklerin çarpıcı , dekoratif ,basit metal
80
işleme teknikleriyle işlenmiş örnekler olduğu belirtilmektedir.80(Resim-79)
Maden işleme tekniklerinin geliştiği Troya’da ( İ.Ö.2200) takı üretiminde ; Altın ,Gümüş , elektron , bakır ve kurşun kullanılmıştır ( Resim- 80-81)Bu metallerin döküm ,dövme ,telkari ,kaynak , lehim teknikleriyle işlenmiş ve Mısır krallar vadisin de Tutankum’un mezarının açılması takı kültüründe yeni bir sayfa açılmasına sebep olmuştur . Yüksek tasarım örneği kabul edilen Mısır(M.Ö.5000-M.S.395) takılarının
81
Özay Suhandan ,”Eski Dönemin Antik Takıları”s. S.135 80A.g.m.s..135 81A.g.m. s.137
ileri dönemler de Art -Nouveau akımına ilham kaynağı olduğu görülmektedir.

Tüm dünyadaki gelişmelerle paralelik göstermeyen katı bir şekilde kendi tasarım ilkelerini oturtmuş olan Mısır takıları çok renkli taş kullanımıyla ön plana çıkmıştır.(Resim-81) Mısır giysi tasarımındaki renklerde kullanılan beyaz tonları ve kumaşlarda görülen çeşitsel sadeliğin çok renkli ve gösterişli takılarla tamamlandığı izlenmektedir. Takılarda canlı

kırmızı tonlarıyla lapis , mavinin takıdaki genel Resim 82_îbeksH Tarak ,Yeni Krallık
hakimiyetinin ifadesi firuze , yeşim ve akik Dönemi/ Rigault patricia ,”Eski
Mısır Mücevherleri”,S.4
kullanılmıştır. Takı çeşidi olarak baş ve boyun
takıları , taçlar yaka takıları , gerdanlıklar , kol ve bacak takıları , bilezik , yüzük , halhal , kemerler , muska takılar ,ödül ve cenaze takıları bulunmaktadır. Mısır da yaşam ve ölüm sonrasında , takı takmak önemli olduğundan takı üretimine çok önem verildiği
82
görülmektedir. (Resim-82)
Mısır Fayyum’daki soylu ve zengin hanımların çok sayıda ,üst üste takılar taktıkları , (Resim-83-a)Takı tasarımında kullanılan taklit taşlar ve cam boncuk
83
kullanımının takıların toplumda yaygınlaşmasına sebep olduğu bilinmektedir. 83

Özay Suhandan ,”Eski Dönemin Antik Takıları”.s.137
Türe Altan ,Takının Öyküsü , İstanbul ,Goldaş Kültür Yayınları -4, ,Orhan Matbaacılık,2005,S.145,146

Resim 83-Üçlü Pandantif,Altın Lapis Lazuli , Rigault Patricia ,”Eski Mısır Mücevherleri”,S.7
Mısır halkının , ölümden sonra yaşamın devam ettiğine inanmaları nedeniyle ; ölülerinin, ölümden sonra devam eden yaşama hazırlıklı gönderilmek amacıyla giysileriyle ve takılarıyla gömülmesi inancı yaygındır. Böylece tarihte kullanılan takı çeşitlerini günümüze taşınması zengin bir takı çeşitliliğine sebep olmuştur. Giysi yapımında kullanılan kumaşlar toprak altında uzun süre kaldığında bozulduğundan giysi modellerinden günümüze pek fazla ulaşabilen olmamıştır.

Biçim açısından çok zengin bir takı çeşitli liğine sahip Mısır mücevherleri örneğin ; kaşbastılar , kadınlar için Altın saç süsleri , çeşitli hükümdar taçlan , değişik kolye çeşitleri vardır (Resim-83) : Altın , ametist ,Gümüş yada fayanstan sıralanmış boncuklar , enli gerdanlıklar , birkaç sıra taş boncuklar , fayans yada maden boncuktan oluşan göğüs kolyeleri oldukça geniş bir takı çeşidi ve malzeme
84
zenginliği olduğunu göstermektedir. 84
Resim 83-a-Mısır, Fayyum
Nekropolünden Roma Dönemi
Mumya Portresi.M.S.110-117
Edinburg, Royal ,Scottısh Muz.
Türe Altan ,Takının
Öyküsü,S.144
Takıların çeşitliliği , kullanılan teknikler , bu yerleşme yerinin çok gelişmiş kuyumculuğunun ve üstün zevkinin de bir kanıtı olduğu düşünülmektedir. Takılarda kullanılan işçiliğin inceliği gelişmiş zevkin göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Bunlar arasında en dikkat çekici olanlar , alın ve yanak üzerinden sarkıtılan alınlıklar ile gerdanlıklar olduğu görülmektedir. Benzer takıların ,

Rigault Patricia ,”Eski Mısır Mücevherleri” ,P Kültür Sanat Dergisi ,İ Raffi Portakal Antikacılık Müzayede Organizasyon Ve Danışmanlık A.Ş. İstanbul ,S.17,S.11

yüzyılımıza kadar Türkmen kadınları tarafından ” perperi” ve “dolakçalık ”
85
adıyla kullanıldığı görülmektedir. (Resim-84)