Çakıl Taşları

Çakıl taşları Yeryüzünde mostra veren kayaların zamanla parçalanması sonucunda meydana gelen, genellikle dere yataklarında ve dağ yamaçlarında parçalar halinde ve dış yüzeyleri yuvarlaklaşmış olarak bulunan çakıl taşlarılardır (Şekil 6). Bu çakıl taşlarıların dekoratif amaçla kullanılabilmesi için aynı cins, renk, özellik ve boyutlarda yeteri kadar sağlanması gereklidir. Taneler çok değişik boyutlarda olabilmektedir. Bazı durumlarda ise ortadan bölünerek kullanılmaktadır (Şekil 7).

3.3. Kesilmiş ve İşlenmiş Doğal çakıl taşları

Ocaklardan çıkarılan büyük boyutlu doğal yapı çakıl taşları genellikle blok veya plakalar haline getirilerek kullanılır. Bir boyutu 10 cm ve daha az olan prizma şekilli bloklara plaka adı verilir. Plakaların diğer iki boyutu birinci boyuttan oldukça büyüktür (Akdaş ve Bozkurt, 1999).
TS prEN 1341 sayılı standarda göre plan boyutları 150 mm’den ve en büyük plan boyutu kalınlığın dört katından daha büyük olan doğal çakıl taşları elemanları “kaplama plağı” olarak isimlendirilmektedir. Plakaların uzunluğu dıştan dışa genişliğinin üç katından daha küçük, kalınlığı ise dıştan dışa uzunluğun dörtte birinden daha küçük olmalıdır (Anon (e), 1996).
Plakalar yapıların iç ve dış mekanlarında döşeme ve kaplama malzemesi olarak kullanılmaktadır. Kaplama ve döşeme olarak kullanılan plakalar genellikle 1, 2 ve 3 cm kalınlıktadır. Diğer boyutlarında bir kısıtlama olmamakla beraber 30 ya da 40 cm genişlikte kare ya da boy serbest olarak dikdörtgen prizma şekilleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Özel amaçlı kullanımlar için daha fazla kalınlıkta ve boyutlarda da olabilmektedir. Plaka üreten mermer teknolojisi işlem basamakları akım şeması Şekil 8’de verilmiştir.
Ocaktan çıkarılan çakıl taşlarılar olduğu gibi ya da kabaca düzeltildikten sonra işleneceği fabrika ya da atölyelere nakledilmektedir. Blok halindeki büyük boyutlu çakıl taşlarılar istenilen şekil ve boyutlarda el aletleri ile ya da çakıl taşları kesme makinalarında işlenmektedir. Katrak ya da dairesel diskli makinalarda (S/T) plakalara ayrıldıktan sonra istenilen boyutlarda kesilmektedir (Şekil 9). Bundan sonraki işlemler kullanım alanlarına ve kullanıcı isteklerine göre, özel makinalarla ya da el aletleri kullanarak yapılır. Kullanım amaçlarına göre, çakıl taşlarıların bir ya da daha fazla yüzeyi
işlenmektedir. Genellikle dekoratif amaçlı kullanılan yüzey tipi işlemleri honlama, cilalama, alevle yakma, eskitme, kumlama, çekiçleme, doldurma, ve asitle yıkamalardır. Bunlardan bazıları el işçiliği yöntemleriyle yapılırken, bazı çakıl taşları yüzeyleri de mekanik makinalarda şekillendirilmektedir. Geniş kullanım alanı nedeni ile bu çeşit doğal çakıl taşlarıların dünya piyasasındaki pazar payı giderek yükselmektedir (Çelik ve Kavuşan, 2001).

Dekoratif çakıl taşları endüstrisinde en çok bilinen ve kullanılan yapı çakıl taşlarıları bu gruptandır. Öyle ki kesilip işlenebilen her türlü çakıl taşları bu grup içerisinde değerlendirilmektedir. Bu tanım uyarınca kireççakıl taşlarıı, traverten, kumçakıl taşlarıı gibi tortul, gnays, mermer, kuvarsit gibi metamorfik; granit, siyenit, serpantin, andezit, bazalt gibi magmatik çakıl taşlarılar da “mermer” olarak isimlendirilmektedir. Yüzeyleri cilalı olan ya da özel işlemler yardımıyla değişik dekoratif özelliklerdeki çakıl taşlarılar 2 gruba ayrılmaktadır.

3.3.1. Yüzeyi Düzgün Doğal çakıl taşları
Ocaklardan çıkarılan blok ya da moloz boyutundaki doğal çakıl taşları ve mermerler kullanım amacına uygun boyutlarda kesilerek plaka haline getirilir. Bu tip plakalar cilalı ve cilasız (honlu) olarak kullanılmaktadır. Plakalarda düzgün yüzey elde edilmesi için yapılan işlemler aşağıda açıklanmaktadır (Çelik ve Kavuşan, 2001).
3.3.1.1.Testere ile kesme
Mermerlerde uygulanan ilk işlem, kesme işlemidir. Mermer ve doğal çakıl taşları blokları, işleme tesislerinde çeşitli kalınlıklarda plaka olarak kesilmektedir. Bazı doğal çakıl taşlarılar bu şekilde yani ilk kesilmiş hali ile kullanılmaktadır. çakıl taşlarıın düzgün plaka yüzeyleri henüz hiçbir işleme tabi tutulmadığı için buralarda dairesel testere kesme izlerine rastlanmaktadır. Bu şekilde kesilmiş plakalara “ham plaka” adı verilmektedir (Şekil 10). Mermer yüzeylerine uygulanacak tüm i ş lemler bu plaka yüzeylerine uygulanmakta ve
bu işlemler sonucunda

Şekil 7.Toplama dere çakıl taşlarıları, yarma dere çakıl taşlarıları ve yapılmış bir şömine uygulaması.

Şekil 8. Mermer teknolojisi işlem basamakları akım şeması.

Şekil 10.Testere ile kesilmiş mermer ve doğal çakıl taşları yüzeylerinde testere izlerinin görünümü.