Görünüş ve şekil yönünden inci çeşitleri

Miskal, “değerli madenlerin, cevherlerin ve ilaçların tartılmasında kullanılan Arapların en eski ölçü birimlerinden biri, dört buçuk gram veya üçte bir dirhem veya yirmi dört kıratlık bir ağırlık ölçüsü”dür (Şirvânî, 1999: 460).

İyi bir inci yuvarlak ve pürüzsüz olmalıdır. “Tuhfe-i Murâdf’de inci şekil yönünden on altı sınıfa ayrılır. ‘Uyûn, birinci çeşittir. Bu çeşide Mudahrec ve galtân da denirmiş. Düzgün ve yuvarlaktır, hiç kusuru yoktur. Ağırlığı bir dirhem olanı çok tercih edilirmiş. Beyzî, ikinci çeşittir. Gulâmî de denirmiş. Yumurta gibi uzun ve düzgün bir incidir. Cevherîler katında oldukça meşhurmuş. Ağırlığı bir miskal74 ise eşi benzeri olmazmış. Şalgamî, üçüncü çeşittir. Şalgam şeklinde yassı ve düzgün bir incidir. Zeytûnî, dördüncü çeşittir. Ortası kalın, iki tarafı incedir. Turuncî, beşinci çeşittir. İki tarafı incelikte birbirine eşit olmazmış. Şalgamîden sonra rağbet görürmüş. Müreftah, altıncı çeşittir. Muka’ad, kâ’ide, fûfulî de denirmiş. Bir tarafı ince diğer tarafı şalgam gibi yassı ve düzgündür. ‘Adesî, yedinci çeşittir. Bu çeşit inci mercimek şeklindedir. Nerdî, sekizinci çeşittir. Tavla mühresine benzer. Müzenner, dokuzuncu çeşittir. Kemen-dâr da derlermiş. Ortasında birleşmiş kuşağa benzer hat görünürmüş. Mürekkeb, onuncu çeşittir. Bu çeşit inciye bakınca birbirine bitişmiş iki inci görünürmüş. Levzî, on birinci çeşittir. Bademe benzer. Şa’îrî, on ikinci çeşittir. Arpaya benzer. Fülkî, on üçüncü çeşittir. Gemiye benzer. Muzarres, on dördüncü çeşittir. Bu çeşit incinin üzerine sonradan nesneler yapışmıştır veya diş izinden çukur oluşmuştur. Mücedder, on beşinci çeşittir. Nîm-rû, on altıncı çeşittir. Bu incinin bir yanı düz bir yanı yassıdır. Süsleme sanatında ve yüzük kaşlarında kullanılmaya uygun olurmuş. Bazıları ‘adesînin üzerinde mercimeğe, levzînin üzerinde bademe, şa’îrînin üzerinde arpaya, fülkînin üzerinde gemiye benzer bir inci daha olduğunu söylermiş75.

Hoca Nasîrüddîn-i Tûsî cevher-nâmesinde şunları söyler:

“Bizden önceki zamanlarda deliği dar olan inci makbuldü ve deliği geniş olan inciyi, dar olan incinin yarı pahasına alıp satarlardı. Çok tercih edilmezdi. Fakat bu günlerde padişahlarımız, beylerimiz ikisini ayırt etmez. Hatta geniş delikli inciye çok rağbet ederler. Çünkü bu günlerde inciyi omuza, süslemelere ve kaftanlara takarlar. Geniş delikli incinin takılması, dar delikli inciden kolay ve sağlam olur. Ayrıca deliği çok geniş ve eğri olmamalıdır. Delik incinin ortasında ve düz olursa rağbet edilir”76.

Şirvânî, age, s. 77-101.